Biomorfologische kaart gemeente Ede

Lokale biodiversiteit online in kaart gebracht.

Je staat in je eigen achtertuin te genieten van de eerste voortekenen van de lente en je bedenkt: ik ga de natuur in mijn tuin een handje helpen! Meer vogels, meer planten en … wat nog meer eigenlijk? Voor inwoners van Ede zijn dat soort ideeën binnen handbereik met slechts één klik op een online kaart. Dat hebben ze te danken aan een initiatief van de gemeente Ede om de diversiteit van flora en fauna inzichtelijk te maken.

Biodiversiteit inzichtelijk maken met de biomorfologische kaart

De gemeente Ede, één van de gemeentes met een grote biodiversiteit, heeft ingenieursbureau Econsultancy gevraagd om een instrument te bedenken dat inzichtelijk maakt wat de stand van de biodiversiteit per deelgebied is. Daarbij gaat het niet om de soorten in de natuurgebieden, maar juist om de diversiteit in het stedelijk gebied en het agrarische buitengebied. Het instrument is bedoeld om de burgers, projectontwikkelaars en planbeoordelaars in Ede bewust te maken van wat hun omgeving hen te bieden heeft en hoe zij zelf kunnen bijdragen aan het verbeteren van de eigen leefomgeving. Edwin Witter van Econsultancy heeft in samenwerking met de gemeente Ede het antwoord op die vraag ontwikkeld: de biomorfologische kaart. De meerwaarde van de biomorfologische kaart is dat de maatregelen toegespitst zijn op de lokale situatie.

Op de online kaart wordt de biodiversiteit in beeld gebracht

Hoe werkt de biomorfologische kaart?

Het stedelijk gebied en het agrarisch gebied binnen de gemeente Ede zijn opgedeeld in 160 verschillende eenheden. Voor ieder deel is een beschrijving van het ecologisch leefgebied gemaakt op basis van overeenkomsten in ecologisch functioneren. Geen ingewikkelde GIS-analyses of veldinventarisaties. Vooral gebiedskennis, reeds bekende verspreidingsgegevens van soorten en gezond verstand waren hiervoor de ingrediënten. Van de aanwezige of te verwachten diersoorten is voor iedere eenheid een dier als ambassadeur gekozen. De ambassadeur is karakteristiek voor het gebied. In Ede zien we in die ambassadeursrol onder andere kauwtjes, slakken, gewone dwergvleermuizen en boommarters.

Iedereen met interesse in een leefgebied in Ede kan online een gebied aan klikken op de kaart en vervolgens zien welke diversiteit aan planten en dieren daar is waargenomen. Op die kaart worden landschappelijke kenmerken van het specifieke gebied omschreven en er worden aanbevelingen gedaan om de biodiversiteit in dat betreffende gebied te verhogen. Die aanbevelingen zijn doorgaans eenvoudig en door iedereen op te pakken. Of je nu gemeente ambtenaar bent, burger of planontwikkelaar. Het blijft dus niet bij alleen een opsomming van wat er is. De natuurkwaliteit van een gebied en de biodiversiteit resulteren ook in een visie voor de ontwikkelmogelijkheden. Bedoeld om iedereen te enthousiasmeren voor verbetering van de leefomgeving.

Toegespitst op lokale situatie

De meerwaarde van de bio-morfologische kaart is dat de maatregelen toegespitst zijn op de lokale situatie. In de binnenstad zijn andere maatregelen zinvol voor verbetering van de biodiversiteit dan voor het industrieterrein. De suggesties zijn bedoeld voor de gemeenteambtenaren, projectontwikkelaars en inwoners. Als in een deelgebied weinig openbaar groen aanwezig is, worden de ontwikkelmogelijkheden vooral gericht op bewoners van de wijk.

Inmiddels is de kaart meer dan alleen een naslagwerk voor natuurminnende tuinbezitters. De kaart sluit aan op meerdere recente ontwikkelingen. Maatregelen om ervoor te zorgen dat de diversiteit in planten en daarmee insecten weer toenemen zijn inmiddels geen vrijblijvende optie meer. Biodiversiteit speelt een belangrijke rol in de klimaatadaptie. Kennis van het ecologisch klimaat in een gebied maakt het eenvoudig om suggesties te geven voor het verhogen van de biodiversiteit.

De kaart is een kapstok voor ontwikkelmogelijkheden van een gebied. De kaart wordt regelmatig bijgewerkt wanneer er ontwikkelingen hebben plaatsgevonden of wanneer er nieuwe waarnemingen uit het NDFF zijn. Door de opzet van de factsheets zijn wijzigingen gemakkelijk aan te brengen en nieuwe ideeën kunnen eenvoudig worden toegevoegd.

De nulmeting haalt veranderingen boven water

Kaart met kapstokfunctie voor soortenmanagementplan

Voor het soortenmanagementplan (SMP) kan gemakkelijk worden aangehaakt bij de bio-morfologische kaart doordat potenties voor soorten in kaart is gebracht. De biomorfologische kaart is op zichzelf geen instrument voor soortbescherming maar de ecologische functionaliteiten van de gebieden zijn een goede basis voor het SMP. In sommige deelgebieden zijn maatregelen beschreven die wel direct effect kunnen hebben op kwetsbare soorten. Maatregelen voor de beschermende sleeddoornpage zijn hiervan een voorbeeld. Doordat er een nulmeting is gedaan in het kader van het SMP kan de ontwikkeling van de biodiversiteit worden gevolgd en waar nodig kan worden bijgestuurd.

Handig instrument voor natuurinclusief bouwen

Ook voor aanbevelingen bij natuurinclusief bouwen is de kaart een kapstok. De gemeente Ede beloont maatregelen die er voor zorgen dat de biodiversiteit die kenmerkend is voor een gebied wordt ondersteund. Aan de hand van de biomorfologische kaart kunnen voor het gebied zinvolle maatregelen makkelijk worden aangegeven. Het plaatsen van bijvoorbeeld gierzwaluwkasten in een groene villawijk is weinig zinvol, terwijl maatregelen ten gunste van ringslangen in een dergelijk gebied veel meer voordeel kan opleveren. Er wordt gewerkt aan een methode waarbij middels een puntensysteem sturing kan worden gegeven aan meer of minder gewenste maatregelen. Ook hier vormt de bio-morfologische kaart de basis.

Betekenis voor de omgevingswet

Wanneer via het omgevingsloket een aanvraag voor gebiedsontwikkeling wordt gedaan, geeft de biomorfologische kaart inzicht in de mogelijkheden van een ecologische eenheid. Er hoeft niet eerst een onderzoek plaats te vinden naar de potentie van een gebied of naar wat daar beschermd of gestimuleerd moet worden. De benodigde informatie is namelijk al aanwezig is. Daarmee wordt waardevolle tijd bespaard.

Hoe begin je een biomorfologische kaart?

Een biomorfologische kaart kan voor iedere gemeente worden gemaakt. Het opzetten ervan vereist een goede voorbereiding. Een goed begin is in dit geval zeker het halve werk. Het juist in kaart brengen van de verschillende ecologische eenheden luistert nauw. Wanneer aan deze voorwaarde niet voldaan wordt, is de kaart achteraf bewerkelijk en moeilijk up-to-date te houden. Pas op het moment dat alle partijen overtuigd waren van een juiste indeling van de ecologische eenheden, is begonnen met het vorm geven aan de inhoud. De indeling vooraf laten toetsen door verschillende disciplines is aan te raden. Een bio-morfologische kaart is geen standaard product. Het is echt maatwerk dat tot stand komt in samenwerking met enthousiaste gemeenteambtenaren en toegewijde ecologen. Inmiddels ontwikkelen ook andere gemeenten met de hulp van Edwin Witter een bio-morfologische kaart. Die kaarten zijn toegespitst op de vragen mogelijkheden van de eigen ecologische omstandigheden.

Bedenker biomorfologische kaart

De bedenker van de biomorfologische kaart in deze vorm is Edwin Witter.
Edwin is senior projectleider ecologie bij adviesbureau Econsultancy. Met meer dan 20 jaar ervaring op het gebied van advisering en een brede interesse en kennis op het gebied van ecologie staat hij tal van initiatiefnemers bij op het gebied van natuurwetgeving of ecologische vraagstukken. Opdrachtgevers zijn gemeentes, provincies, waterschappen, natuurorganisaties, landgoederen, maar ook particulieren. Het project ’Biomorfologische kaart’ is een weerslag van de brede kennis, maar vooral van het besef dat we nu moeten handelen en vechten voor iedere vierkante meter waar we de biodiversiteit kunnen verbeteren.

Dit artikel van Econsultancy is in februari 2020 verschenen in Vakblad 'Groen', vakblad voor ruimte in stad en landschap.